نخستین مرثیه خوانی رسمی
نخستین مرثیه خوانی رسمی در حضور نخستین خلیفه عباسی
ابن اعثم کوفی (متوفى 314 ه.ق ) محدّث،شاعر، و مورّخ شیعى بزرگ قرن سوم و چهارم هجرى است و کتابی در تاریخ به نام الفتوح دارد . او در گزارش سرنگونی بنی امیه و بر سرکار آمدن عباسیان به مرثیه خوانی برای امام حسین (ع) در نزد نخستین خلیفه عباسی اشاره می کند . در این گزارش آمده است که در نخستین سال به حکومت رسیدن عباسیان (سال 132 هجری ) ، - در حالی که هنوز بنی امیه کاملا قلع و قمع نشده بودند - در جلسات رسمی اولین خلیفه عباسی یعنی ابو العباس سفاح شاعران به مدیحه سرایی نودولتیان عباسی و بدگویی از امویان می پرداختند اما در این بین شاعری به جای مدیحه سرایی ، از فرصت جلسه رسمی دولت جدید ، استفاده کرد و یکی از مرثیه های مشهور کربلا را در حضور خلیفه و حاضران جلسه رسمی خواند و جمع حاضر و از آن جمله خلیفه با شنیدن این اشعار گریستند (1) . این ابیات از عبیدالله بن حر است. وی از کسانی بود که به دعوت امام حسین (ع) برای یاری ، پاسخ منفی داده بود اما پس از حادثه عاشورا سخت پشیمان شد و مرثیه هایی برای امام و یارانش سرود که در آن عصر مشهور شد . ما مرثیه خوانده شده در این جلسه را از کتاب الطبقات الکبری نقل می کنیم که فقط سه بیت نخست این مرثیه را آورده است . البته در منابع دیگر ابیات بیشتری از این مرثیه انعکاس یافته ولی ما به همین سه بیت بسنده می کنیم :
تبیت نساء من امیة نوّما و بالطف هام ما ینام حمیمها
و ما ضیّع الاسلام الّا قبیلة تأمّر نوکاها و طال نعیمها
و اضحت قناة الدین فى کف ظالم اذا اعوجّ منها جانب لا یقیمها
ترجمه
پارهاى از زنان بنى امیه آسوده خفتهاند و در کربلا مهترانى بر خاک افتادهاند که خویشاوندانشان شب زنده دارند و نمىتوانند بخوابند.
اسلام را فقط قبیلهاى به تباهى کشاند که سفلگان خود را به امیرى گماشت و زمان بهره مندیش از نعمتها به درازا کشید .
پرچم دین در دست ستمگرى قرار گرفت که چون کژ شود نمىتواند آن را راست کند.
( الطبقاتالکبرى/ ترجمه مهدوی دامغانی ج 5،ص:127)
متن کتاب الفتوح ابن اعثم کوفی در ذیل می آید :
قال أبو الحسن المدائنی: دخل جحد بن جرعب على أمیر المؤمنین أبی العباس فأنشده أبیاتا مطلعها:
تبیت نساء بنی أمیة نوما و باللطف قبلی ما ینام حمیمها
إلى آخرها.
قال: فدمعت عینا أبی العباس فبکى و بکى من کان بحضرته من آل أبی طالب و سائر بنی هاشم، ثم أمر بجحد بن جرعب بألف دینار.
و عقد لعمه داود بن علی على الحرمین و أمر بقتل من قدم علیه من بنی أمیة، فقتل منهم داود بن علی من قتل، ثم جعل یسأل عنهم فیقتلهم تحت کل حجر و مدر حتى سمع داود بن علی رجلا یلبی و هو یقول فی تلبیته: لبیک اللهم لبیک یا مهلک بنی أمیة! قال: فدعاه داود بن علی فأعطاه ألف دینار.
ثم کتب أبو العباس إلى عمه عبد الله بن علی و هو بالشام کتابا یکرر فیه علیه أن لا یدع من بنی أمیة أحدا و یقدر علیه إلا قتله. قال: فجعل عبد الله بن علی و هو بالشام یقتلهم تحت کل حجر و مدر و یخبره بذلک، فکتب إلیه أبو العباس أن تتبع قبورهم و تنبشها و تخرج ما فیها من العظام.
آدرس : الفتوح ج8 ص338 .
مشخصات نشر: کتاب الفتوح، أبو محمد أحمد بن اعثم الکوفى (م 314)، تحقیق على شیرى، بیروت، دارالأضواء، ط الأولى، 1411/1991.
................................پاورقی ................................
1. این در حالی است که عباسیان پس از تحکیم قدرت خود با اهل بیت پیامبر (ص) بسان امویان برخورد کردند و از عزاداری و حتی زیارت قبر امام حسین نیز جلوگیری کردند تا جایی که کسی چون متوکل از خلفای سفاک عباسی در نیمه نخست قرن سوم ، دستور تخریب کامل مرقد امام حسین (ع) را صادر کرد و از حرکت زائران به سوی قبر شریف آن امام جلوگیری کرد .